
تربیت بدنی و علوم ورزشی فرآیندی است که هدف آن بهبود رشد و شکوفایی استعدادهای انسان و تامین سلامت و بهبود عملکرد مختلف انسانی است و در این راه از علوم مختلف مانند فیزیولوژی ، مدیریت ، بیومکانیک ، جامعه شناسی، روانشناسی و تاریخ برای تقویت و تربیت جسم و روان انسان استفاده میکند . این رشته از یک سو مشتمل بر مجموعهای از رشته های پایه پزشکی است، تا جایی که فارغ التحصیل آن تا حد یک پزشکیار با جسم انسان آشنا میشود، و از سوی دیگر، بخشی از دروس این رشته، شامل علوم تربیتی است تا دانشجوی این رشته با کنش و واکنش انسان ها آشنا شود و بتواند به عنوان یک مربی با ورزشکاران یا دانشآموزان به درستی برخورد کند، و بالاخره یک بعد این رشته شامل علوم ورزشی میشود؛ یعنی دانشجو علوم ورزشی را به صورت علمی و عملی آموزش می بیند تا بتواند در رشتههای مختلف ورزشی مهارت داشته باشد و همچنین توانایی تحقیق در علوم ورزشی را به دست بیاورد.
در کشور ما این رشته در مقطع کارشناسی دارای پنج گرایش مدیریت ورزشی، رفتار حرکتی، فیزیولوژی ورزشی، بیومکانیک ورزشی و مربیگری ورزشی است که در زیر به معرفی اجمالی هر یک از گرایشها میپردازیم.
گرایش مدیریت ورزشی
مدیریت ورزشی در جهان امروز به طور فزاینده ای با آموزش اصول تجارت توام گردیده است که در آن بر مدیریت، بازاریابی و دانش بازرگانی تاکید میشود و می کوشد تا زمینه کاربرد مفاهیم، نظریه ها و اطلاعات علم مدیریت در سازمان های ورزشی را فراهم آورد. در دهههای اخیر، دانش مدیریت ورزشی تکامل و توسعه چشمگیری داشته است و زمینه گسترده ای از کاربرد نظریه ها و مفاهیم علمی مدیریت در حیطه تربیت بدنی و ورزش فراهم شده است. در کشور ما نیز رشد و ارتقای سطح علمی این رشته در گرو ایجاد زمینه های مناسب آموزش و تحقیق پیشرفته و همچنین تعامل پویا با سازمان ها و دستگاه های اجرایی ورزش کشور برای کاربرد یافته های علمی مدیریت ورزشی است. این گرایش به منظور مطالعه و تحقیق مفاهیم، نظریه ها و دستاوردهای علمی مدیریت ورزشی و ارتقای سطح اطلاعات و مهارت های مدیریتی منابع انسانی ورزش ایجاد شده است؛ به عبارت دیگر، مدیریت ورزشی، بیان سازماندهی، برنامهریزی، هدایت و کنترل فعالیتهای ورزشی است و فلسفه وجودی آن، بیانگر این حقیقت است که مقوله تربیت بدنی و ورزش به عنوان یک تشکیلات گسترده و در عین حال پیچیده، نیاز به مدیران ماهر و کارآمد در سطوح مختلف بویژه سه حوزه مدیریت مسابقات ورزشی، مدیریت خطرات و مدیریت مکانهای ورزشی دارد؛ کسانی که بتوانند مسابقات را برنامهریزی کنند، نحوه کارکرد امکانات ورزشی را بدانند، بر بودجه امکانات ورزشی نظارت کنند و از مهارتها و تواناییهای بسیاری که در حوزه های تخصصی سایر رشته ها وجود دارد، استفاده نمایند.
فرصت های شغلی فارغ التحصیل گرایش مدیریت ورزشی
در کل باید گفت که فارغ التحصیل رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی اگر فرد توانمندی باشد هیچ وقت بیکار نمیماند و تمامی دانشآموختگان گرایشهای این رشته، تواناییهای مشترکی در امور پایه تربیت بدنی و ورزشی از جنبه های بهداشتی، سلامتی و آمادگی جسمانی خواهند داشت؛ اما به طور خاص، دانشآموخته گرایش مدیریت ورزشی میتواند به عنوان مدیر برنامههای ورزشی و مسابقات ورزشی، مدیر بخشهای مختلف سازمانهای ورزشی ، دستیار تحقیق در حیطه مدیر ورزشی، مدیر ورزشی در فعالیتهای رسانهای و مدیریت مراکز تفریحی – ورزشی فعالیت کند.
دروس تخصصی گرایش مدیریت ورزشی
مدیریت عمومی، مدیریت و طرز اجرای مسابقات ، ارتباطات عمومی در ورزش ، فعالیتهای رسانهای در ورزش، مدیریت مکان و تجهیزات ورزشی، مدیریت اوقات فراغت و تفریحات سالم، فعالیتهای رسانه ای در ورزش، مبانی اجتماعی – فرهنگی ورزش، اصول سازمان و مدیریت ورزشی، متون خارجی تخصصی 2، کارورزی.
گرایش رفتار حرکتی
رفتار حرکتی، علم مطالعه عملکردها و وضعیت قامت انسان است .علم رفتار حرکتی با زیر مجموعه های خود شامل :رشد و تکامل حرکتی (بررسی رشد انسان و حرکات وی از نظر جسمانی و روانی از نطفه تا مرگ)، یادگیری حرکتی (بررسی مباحث حافظه و یادگیری مهارت های گوناگون و مسایل مربوط به آن در حیطه ورزش )و کنترل حرکتی (بررسی نقش اعصاب و فیزیولوژی آن در قامت انسان و انجام حرکات) به پیشبرد ورزش یاری می رساند .
در واقع این رشته، ریشه در مبانی زیست شناختی و روانشناختی حرکات انسان دارد. و دانشجویان در طی تحصیل با بررسی رشد و نمو و شکلگیری دستگاههای مختلف بدن و عوامل مؤثر بر آنها، فرآیندهای رشد، توسعه و حرکات انسانی ، چگونگی عمل دستگاه عصبی مرکزی در کنترل اعمال، اساس فیزیولوژیکی حافظه، فرآیندهای کنترل و انواع حافظه، چگونگی رشد و توسعه شناختی و هوش و ارتباط آن با دستگاه عصبی و حرکات ارادی آشنا می شوند .
فرصت های شغلی فارغ التحصیل گرایش رفتار حرکتی
فارغ التحصیلان این گرایش می توانند به عنوان مشاوره رفتار حرکتی در مراکز ورزشی – تفریحی کودکان و نوجوانان ، دستیار تحقیق در حیطه رفتار حرکتی، همکار ورزشی در مراکز درمانی و توان بخشی ویژه کودکان و نوجوانان ، مشاوره ورزشی کودکان و نوجوانان استثنایی فعالیت کنند .
دروس تخصصی گرایش رفتار حرکتی
روانشناسی ورزشی، فیزیولوژی ورزش دوران رشد، روانشناسی کودکی تا کهولت ، تکنیکهای آزمایشگاهی در علوم رفتاری و حرکتی، روشهای آموزش در ورزش، مهارتهای روانی در ورزش، مبانی فیزیولوژیکی حرکات انسان، ارزیابی رفتارها و مهارتهای حرکتی انسان، ورزش و فعالیت بدنی در کودکان و نوجوانان، متون خارجی تخصصی 2.
گرایش فیزیولوژی ورزشی
فیزیولوژی ورزشی اعمال بدن موجودات زنده بویژه انسان را به هنگام فعالیت مورد مطالعه قرار می دهد. سلولهای و بافتهای بدن موجودات زنده بسیار متحد و هماهنگ با یکدیگر در ارتباط هستند و
فعالیتهای بدنی با شدتها و مدتهای متفاوت روی این ارتباط اثر میگذارد. این اثر در شرایط زمانی، مکانی، محیطی، سنی، جنسی و نژادی تغییر می کند و در حوزه فیزیولوژی ورزشی بررسی میشود.
فعالیتهای بدنی با شدتها و مدتهای متفاوت روی این ارتباط اثر میگذارد. این اثر در شرایط زمانی، مکانی، محیطی، سنی، جنسی و نژادی تغییر می کند و در حوزه فیزیولوژی ورزشی بررسی میشود.
دانشجویان این گروه با ساختتشریحی روابط و موقعیت اندامهای مختلف بدن و عمل آنها آشنا میشوند و ضمن مطالعهاعمال فیزیولوژیکی بدن انسان و اثر عوامل فیزیکی، شیمیایی، عصبی و ... رویفیزیولوژی اندامهای مختلف بدن به بررسی اعمال فیزیولوژیکی بدن هنگام فعالیتهای بدنیو پس از آن به چگونگی سازگاری بدن، نسبت به این فعالیتها میپردازند. دانشجویانهمچنین با نحوه استفاده از وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی برای اندازهگیری تواناییهایساختاری و فیزیولوژیکی ارگانهای مختلف و تغییرات حاصل شده در هنگام فعالیت به رویانسان (یا حیوان) و مقایسه آن با حالت استراحت آشنا میشوند.
در کل می توان گفت که فیزیولوژی ورزشی شامل چهار بخش فراگیر: آمادگی جسمانی، فیزیولوژی ماهیچه ها ، فیزیولوژی گردش خون و فیزیولوژی تنفس بدن انسان میشود.
فرصت های شغلی فارغ التحصیل گرایش فیزیولوژی ورزشی
مشاوره در امور بدن سازی تیمهای ورزشی، دستیار تحقیق در حیطه فیزیولوژی ورزشی، همکاری در آزمایشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی، مشاوره در امور تغذیه و کنترل وزن در مراکز بهداشتی، از جمله مشاغلی است که فارغ التحصیلان این رشته میتوانند در آنها فعالیت کنند.
دروس تخصصی گرایش فیزیولوژی ورزشی
فیزیولوزی ورزشی 2، فیزیولوژی ورزش کاربردی، فیزیولوژی ورزش ویژه زنان، فیزیولوژی ورزش دوران رشد، فعالیتهای ورزشی و بیماریها، علم تمرین، طراحی برنامههای ورزشی، تکنیکهای آزمایشگاهی در فیزیولوژی ورزشی، ترکیب بدن و کنترل وزن، متون خارجی تخصصی 2.
گرایش بیومکانیک ورزشی
بیو مکانیک ورزشی، علمی است که با به کارگیری قوانین فیزیک و مکانیک در حرکات ورزشی به تجزیه و تحلیل عمل و عکسالعمل نیروهای داخلی و خارجی بر بدن انسان میپردازد. اهمیت بیومکانیک برای یک رشته ورزشی با تکنیکهای مرتبط با آن رشته نسبت مستقیم دارد؛ یعنی هر قدر موفقیت در رشته ورزشی خاص نیاز بیشتری به تکنیک های ویژه داشته باشد، اهمیت بیومکانیک برای آن رشته بیشتر است؛ برای مثال، در بازی فوتبال، ویژگیهای توپ فوتبال نظیر اندازه، ساختار، وزن و فشار بر نحوه انجام بازی تاثیر میگذارند. همچنین زمینی که روی آن بازی اجرا میشود، بر ماهیت و کیفیت بازی تاثیر میگذارد. کفش فوتبال نیز یکی از تجهیزات اساسی و مهم بازیکنان است. یک کفش مناسب نه تنها موجب راحتی بازیکن است، بلکه سبب بر هم کنش مثبت بین وی و سطح بازی هنگام توقف کردن، استارت زدن و چرخیدن
میشود. کفش به برهم کنش بین بازیکن و توپ هنگام شوت زدن و پاس دادن نیز کمک می کند و در ضمن باید از بازیکن هنگام بازی کردن حفاظت کرده و در مقابل استرس و فشار بازی مقاوم باشد.
میشود. کفش به برهم کنش بین بازیکن و توپ هنگام شوت زدن و پاس دادن نیز کمک می کند و در ضمن باید از بازیکن هنگام بازی کردن حفاظت کرده و در مقابل استرس و فشار بازی مقاوم باشد.
از همین جا میتوان به اهمیت بیومکانیک ورزشی در ورزشهایی مانند کوهنوردی یا سنگنوردی که به تجهیزاتی بیشتر نیاز دارد پی برد.
فرصتهای شغلی فارغ التحصیل گرایش بیومکانیک ورزشی
مهمترین فعالیت فارغ التحصیلان این گرایش در زمینه طراحی و ساخت تجهیزات و وسایل ورزشی مانند :
طراحی و ساخت انواع کلاه های ورزشی، طراحی و ساخت انواع محافظ های ورزشی، طراحی و ساخت کلیه تجهیزات اسکی، تیراندازی، ورزشهای باستانی، کوهنوردی، وسایل بدنسازی و سایر ورزشهاست. همچنین دانشآموختگان این گرایش میتوانند به عنوان مشاوره و طراح اماکن استاندارد ورزشی، تخمین فضای مناسب و استاندارد برای انجام فعالیتهای مختلف، تخمین میزان تهویه مطبوع، مقدار روشنایی استاندارد در مکانهای ورزشی، مشاور به عنوان آنالیز حرکت به منظور بهینه سازی و بهبود تکنیک ورزشکار، تعیین دقیق میزان جابجایی، سرعت و شتاب وسایل ورزشی متحرک ( مانند توپ، راکت، تیر، نیزه، گلوله و ... )، مقایسه نحوه انجام یک تکنیک بین ورزشکاران و سایر موارد مشابه فعالیت نمایند .
دروس تخصصی گرایش بیومکانیک ورزشی
بیومکانیک کار، بیومکانیک و حرکت شناسی ورزشی توصیفی، بیومکانیک ورزشی از دوره رشد تا کهولت، بیومکانیک ویژه معلولان، بیومکانیک و حرکت درمانی ، تجزیه و تحلیل حرکات ورزشی 1و2 ، آزمایشگاه 1و2 ، متون خارجی تخصصی
گرایش ورزش همگانی
ورزش همگانی یا ورزشبرایهمه، معمولاًبه آن دسته از فعالیتهایورزشی اطلاقمیشودکهجنبهتفریحی دارد وبدونتوجهبهنتیجهآن - بردوباخت - انجاممی شود. هدف ورزش همگانی، ایجاد نشاط و تندرستی برای همه قشرهای جامعه است؛ اینکه عامه مردم، حتی در زمانی کوتاه، با توجه به امکانات موجود و شرایطشان به ورزش بپردازند و به سلامتی و نشاط برسند .
از همین جا تفاوت ورزش قهرمانی و همگانی روشن می شود . در ورزش های قهرمانی، هدف کسب مهارت و رقابت است؛ در صورتی که در ورزش همگانی هدف اصلی، سلامتی برای همه است؛ در واقع در ورزش های همگانی، پیروزی واقعی زمانی اتفاق می افتد که همه اعضای گروه، سالم و شاد باشند.
هدف از گرایش ورزش همگانی ، پرورش متخصصانی است که در راستای هدایت، و رشد و گسترش این امر مهم فعالیت نمایند.
فرصت های شغلی فارغ التحصیل گرایش ورزش همگانی
هدایت فعالیت های ورزشی در باشگاههای آمادگی جسمانی و تندرستی ، مشاوره و هدایت ورزش همگانی، هدایت فعالیت های ورزشی و اوقات فراغت در سازمان ها و مراکز ورزشی و غیر ورزشی، مشاوره فنی در امور ورزشی از جمله فعالیت های فارغ التحصیلان این گرایش است .
دروس تخصصی گرایش ورزش همگانی
اصول و فنون مشاوره و راهنمایی ورزشی، مدیریت و طرز اجرای مسابقات، مبانی اجتماعی – فرهنگی ورزشی، ورزش در کودکان، نوجوانان و افراد مسن، ترکیب بدن و کنترل وزن، علم تمرین، طراحی برنامه های ورزشی ، فعالیت های رسانه ای در ورزش ، روش های آموزش در ورزش، اوقات فداغت و تفریحات سالم ، متون خارجی تخصصی 2
گرایش مربیگری ورزشی
در گذشته ای نه چندان دور، مربیان ورزشی به طور تجربی برای فعالیت حرفهای خود آماده بودند و اطلاعات علمی چندانی در این باره نداشتند؛ از طرف دیگر، در برنامههای قبلی رشته تربیت بدنی به صورت خاص به مبحث مربیگری یک رشته ورزشی پرداخته نمیشد. هدف از ارایه گرایش مربیگری ورزشی، فاصله گرفتن از همین شیوه است. در این دوره، تجربه ورزشی و علوم ورزشی با تخصص مربیگری پیوند میخورد و مربیان به صورت علمی پرورش مییابند؛ از همینرو، دانشجویان این رشته، از میان ورزشکاران با تجربه و مستعد رشته ورزشی خاصی که دوره برای آن طراحی شده، انتخاب میشوند.
فرصت های شغلی فارغ التحصیل گرایش مربیگری ورزشی
بیشک تمامی مدارس، تیم های ورزشی، سازمان ها و مراکز ورزشی نیازمند یک مربی توانمند و کارامد هستند. .
دروس تخصصی گرایش مربیگری ورزشی
دروس تخصصی گرایش مربیگری ورزشی
آمادگی جسمانی تخصصی 1و2، علم تمرین 1و2، ورزش تخصصی 1و2، ورزش جنبی 1و2، متون خارجی تخصصی 2
توانمندی های لازم برای موفقیت در این رشته
دانشجوی این رشته بهتر است که از کودکی ورزشکار باشد؛ چون مجموعهای از مهارت های پایه ای مثل ژیمناستیک یا دومیدانی را که نیاز به هماهنگی کامل عصب و عضله دارد ، نمی توان در بزرگسالی فراگرفت؛ . در ضمن افرادی که از کودکی اهل ورزش هستند، انگیزه بیشتری برای فراگیری مطالب علمی و عملی این رشته از خود نشان میدهند. گفتنی است که دانشجویان این رشته باید از قد و وزن مناسب و سلمت جسمانی کامل برخوردار باشند. همچنین این رشته به صورت نیمه متمرکز دانشجو می پذیرد ؛ یعنی در یک آزمون عملی مهارت، آمادگی و توانایی جسمی دانشجویان سنجیده می شود و دانشجویان این رشته نیز از بین هر سه گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی ، علوم تجربی و علوم انسانی پذیرفته میشوند.
علاقه مندان به گرایش فیزیولوژی ورزشی باید بدانند که دروس شیمی و زیست شناسیدر این گرایش بسیار اهمیت دارد. در گرایش علوم رفتاری نیز دروس روانشناسی و زیستشناسی بسیار مهم است و در نهایت دانشجوی گرایش بیومکانیک باید در دو درس فیزیک و زیست شناسی توانمند باشد.
لازم به ذکر است که رشته تربیت بدنی تا مقطع دکتری در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور دانشجو میپذیرد.
دروس مشترک بین همه گرایش ها
دروس پایه
شیمی، فیزیک، آمار توصیفی، زیست شناسی، فیزیولوژی انسانی، بهداشت و ورزش، کمکهای اولیه، آناتومی انسانی، روان شناسی عمومی.
دروس نظری تخصصی
اصول و مبانی تربیت بدنی و علوم ورزشی، روش آموزش تربیت بدنی، آشنایی با روش تحقیق، تاریخ تربیت بدنی، رشد و تکامل حرکتی، یادگیری و کنترل حرکتی، حرکات اصلاحی، حرکت شناسی، آسیب شناسی ورزشی، تغذیه و ورزش، فعالیت بدنی و تندرستی، حقوق و اخلاق ورزشی، سنجش و اندازه گیری در تربیت بدنی، بیومکانیک ورزشی، فیزیولوژی ورزشی 1، متون خارجی تخصصی 1.
دروس عملی تخصصی
آمادگی جسمانی 1و2، شنا 1و2 ، ژیمناستیک، بسکتبال، دو و میدانی، فوتبال، هندبال، بدمینتون، آشنایی با نجات غریق، کشتی ، والیبال ، تنیس روی میز.